جزیره هرمز؛ سرزمین خاک های رنگی

جزیره هرمز به فاصله ۳۰ دقیقه با قایق، به‌دوراز هیاهوی مرکز استان هرمزگان قرار دارد. جزیره هرمز در استان هرمزگان و در دهانه تنگه هرمز قرار دارد و در اصل يک گنبد نمکی است.

جزیره هرمز با مساحت ۴۲ کیلومتر مربع در ۸ کیلومتری بندرعباس واقع شده است. وجود کانی‌ها و سنگ‌های زيبا، لقب موزه زمین‌شناسی و بهشت زمین‌شناسان را به اين جزيره بخشیده است. وقتی به نزدیکی نوار ساحلی برسید و ناخدا موتور قایق را خاموش‌کند سکوتی اسرارآمیز حکم‌فرما می‌شود.

تنها سکونت‌گاه این جزیره روستای کوچک هرمز است که به‌صورت بدوی در میان درختان نخل قرارگرفته است. این روستا دارای مسجدی با سنگ‌های زرد رنگ و کوچه‌های خاکی پرپیچ‌وخمی است که به‌ندرت شلوغ می‌شوند. ویرانه‌های قلعه شگفت‌انگیز پرتغالی‌ها نیز در کناره شمالی جزیره قرار گرفته و بقیه ۴۲ کیلومترمربع از مساحت این جزیره خالی از سکنه است. یک تور نیم روزه بهترین گزینه برای دیدن بافت تاریخی و ساحلی این جزیره است که برای اجتناب از گرمازدگی صبح زود مناسب‌ترین زمان برای شروع این تور است.

تاریخچه

جمعیت تقریبی ۷۰۰۰ نفر تا قرن ۱۴ میلادی این جزیره لارون نام داشت و هرمز، نام یک شهر تجاری مهم در کنار رودخانه میناب بود. با حمله خونین مغول‌ها، پانزدهمین امیر هرمز برای حفظ جانش مجبور به ترک این شهر شد. وی با بسیاری از مردمی که از این شهر آواره شده بودند ابتدا به جزیره کیش و سپس به لارون نقل‌مکان کرد. با توجه به موقعیت استراتژیک این جزیره، هرمز جدید خیلی زود به مرکز بازرگانی مهمی تبدیل شد که پذیرای مهاجران زیادی از هرمزگان و مناطق دورتری چون هند و آفریقا بود. بازدیدکنندگان از هرمز، آن را غنی، شلوغ و مجلل توصیف می‌کردند. پس‌ازآن این جزیره به اشغال پرتغالی‌ها درآمد.

هرمز

سرانجام پرتغالی‌ها در اوایل قرن ۱۷ میلادی توسط شاه‌عباس صفوی بیرون رانده شدند و شاه‌عباس مرکز تجارت را به بندر گمبرون منتقل کرد که پس‌ازآن نام بندرعباس را از این پادشاه به ارث برد. هرمز که مرکزیت تجارت از آن سلب شده بود طی قرن‌های متمادی راه افول و زوال خود را سپری کرد.

قلعه پرتغالی‌ها

در ۷۵۰ متری بندرگاه جزیره هرمز قلعه مشهور پرتغالی‌ها قرار گرفته است. این قلعه شاید عظیم‌ترین دژ استعماری باشد که در تاریخ سرزمین پارس بنا شده است. با وجود قرن‌ها سهل‌انگاری در نگهداری از این قلعه که باعث شده بخشی از دیواره‌های آن به دریا فرو ریزد، هنوز هم دیواره‌های ضخیم، توپ‌های زنگ‌زده و عظمت بنا، زیبایی خاص این قلعه را حفظ کرده‌اند.

از بندر که در کناره خط ساحلی قدم بردارید به دیواره‌های قلعه می‌رسید، اگر در جهت خلاف عقربه‌های ساعت دیواره‌های قلعه را دور بزنید به ۲ توپ جنگی زنگ‌زده و آستانه ورودی با قوس کم برمی‌خورید که درست روی دماغه جزیره قرار گرفته است.

از آستانه سرپوشیده قلعه که عبور کنید به یک حیاط پهناور روبه‌دریا می‌رسید. درست مانند اینکه به یکی از اسلحه‌سازی‌های عهد باستان وارد شده‌اید. در میانه حیاط کلیسای زیرزمینی با سقف باشکوه قوسی شکل قرارگرفته است. پیش‌از این که مسیر نشانه‌گذاری شده با سنگ‌ها را دنبال کنید تا به باروها برسید می‌توانید از طبقه همکف برج نگهبانی دیدن کنید.

پس از ورود پرتغالی‌ها به جزیره‌ی هرمز، ابتدا آنها اقدام به ساخت یک کلیسا کردند. سقف این کلیسا را با سنگ‌های مرجانی زیبایی که در جزیره یافتند، تزئین کردند. سقف زیبا و حیرت‌انگیز این بنا نشان‌دهنده‌ی هنر و ذوق معماران پرتغالی است. جالب‌تر از سقف این کلیسا، ستون‌های آن است که با الهام گرفتن از سبک معماری منطقه به صورت درخت‌های نخل و به سه رنگ سبز و سفید و قرمز (تنها رنگ‌های مرجان موجود در سراسر جزیره) ساخته شده است.

دوران حکمرانی پرتغالی‌ها بر جزیره در سال ۱۵۰۷میلادی، دریاسالار و بنیان‌گذار زیرک امپراتوری پرتغال، آلفوسو دی آلبرکرک (که با آلفنوسو کبیر مشهور است) برای افزایش نفوذ امپراتوری‌اش در حوزه آسیا، جزیره هرمز را محاصره و سپس اشغال کرد. وی در همان سال دستور ساخت قلعه‌ای را داد که در سال ۱۵۱۵ ساخت آن تکمیل شد. با اشغال هرمز و ساخت قلعه‌ای مستحکم در آن، پرتغال به‌سرعت به قدرت اصلی حاکم بر خلیج‌فارس تبدیل شد. تقریباً تمام تجارت هند، شرق دور و عمان با بنادر خلیج‌فارس از طریق جزیره هرمز قابل‌کنترل بود و برای یک قرن تمام همه‌چیز زیر سلطه پرتغالی‌ها قرار داشت. اما این یکه‌تازی پرتغالی‌ها به‌مرور موجب خشم ایران و سایر قدرت‌های نوظهور شده بود. در سال ۱۵۵۰ میلادی نیروی دریایی عثمانی یک ماه این جزیره هرمز را محاصره کرد اما سرانجام موفق به اشغال این جزیره نشد. سال ۱۶۰۰ میلادی شاه‌عباس صفوی امتیاز تجارت بندر جاسک را به شرکت بریتانیایی هند شرقی واگذار کرد و بدین ترتیب انحصار تجارت پرتغالی‌ها شکسته شد.در سال ۱۶۲۲ شاه‌عباس که هیچ نیروی دریایی در اختیار نداشت در اقدامی زیرکانه تجارت ابریشم را برای انگلیسی‌ها منع کرد تا آن‌ها را مجبور کند نیروی دریایی‌شان را برای آزادسازی جزیره هرمز به کمک ارتش ایران بفرستند. پرتغالی‌ها دفاع سختی از جزیره کردند اما سرانجام شکست‌خورده و وادار به ترک این جزیره شدند.

با بارش اولین باران پس از ساخت قلعه، ساکنان آن متوجه چکه کردن سقف و نفوذ آب از سقف مرجانی به داخل شدند. به همین ترتیب این کلیسا را به آب‌انبار تغییر کاربردی دادند و با الهام گیری از همین اتفاق، آب انبار دیگری ساختند.

کمی جلوتر، آب انبار عظیم با دریچه‌ای معلق در آب دریا قرارگرفته که برای تأمین آب قلعه از آن استفاده می‌شده است. علاوه بر کلیسا و آب‌انبار، داخل قلعه اتاق‌های متعدد، انبار، زندان و سیاه‌چاله‌هایی قرار دارد که بسیار با سلیقه با خمره‌های یافت شده در این قلعه و تورهای ماهیگیری و دیگر وسایل ماهیگیری و بندر تزئین شده‌اند.

دیواره‌های فروریخته این قلعه‌این فرصت را در اختیارتان قرار می‌دهد که مناظر زیبای روستا و کوه‌های احاطه‌شده با دریای جزیره را از منظر قلعه ببینید. سکوت عجیب این قلعه بهترین مکان برای غرق شدن در تاریخ چند صدساله جزیره را فراهم می‌کند.

نرخ ورودی مصوب برای این قلعه ۲ هزار تومان است، اگرچه معمولا این مکان بدون نگهبان است، بااین‌حال یافتن راهنمایی که کلید برج‌ها و آب‌انبار قلعه را در اختیار داشته باشد بسیار ارزشمند است.

روستای کوچک هرمز از این‌جهت که هیچ کاری جز پرسه زدن در کوچه‌های پر پیج خم آن نمی‌توان انجام داد جالب‌توجه است. در شمالی‌ترین نقطه روستا مسجد کوچک جامعه‌ی امام شافعی قرار دارد. هیچ مکانی برای اقامت مسافران در جزیره هرمز وجود ندارد. اما ممکن است جوانانی را ببینید که در ساحل چادر زده‌اند.

طبق گزارش کجارو، جالب است بدانید در این جزیره تنها یک رستوران ساندویچی وجود دارد و گزینه‌ی دیگر استفاده از غذاهای خانگی است. بدین ترتیب با کسانی که این خدمات را ارائه می‌دهند تماس بگیرید، غذای‌تان را سفارش دهید و صبر کنید آماده شود و سپس به منزل بومیان رفته و غذای‌تان را میل کنید. چند مغازه خوار و بارفروشی کوچک هم در مسیر بندر تا قلعه قرار گرفته که آب‌معدنی، نوشیدنی ، بیسکویت و بستنی می‌فروشند.

در مسیر دریایی قشم به جزیره هرمز کوه‌های رنگی‌ به چشم می‌خورد که در میان آنها، کوه قرمز رنگی با خاک خوراکی به نام «گِلک» وجود دارد و مردم بومی از خاک سرخ آن به عنوان ادویه در طبخ ماهی و نان و تهیه ترشی، مربا و سُس استفاده می‌کنند.

جابه‌جایی

تنها راه رسیدن به جزیره هرمز سفر با قایق موتوری ( با هزینه ۱۰،۰۰۰ تومان و مدت‌زمان ۳۰ دقیقه) از اسکله بندرعباس است. جز در طول فصل زمستان، هرمز گرمای طاقت‌فرسایی دارد و به‌ندرت می‌توانید در آن سایه پیدا کنید.

تهيه و تنظيم: هيئت تحريريه آرياسان

منابع:

www.Kojaro.com